Najistotniejsze problemy tego projektu:

1. zwiększenie limitów dotyczących uznania reprezentatywności organizacji związkowych z obecnych 10 % na 15% w najnowszym projekcie,
2. utrzymanie odpowiedzialności karnej za niezłożenie statutu do KRS przez związki zawodowe, pomimo równoległego istnienia przepisów i sankcji w przepisach o KRS, skutkującego podwójną odpowiedzialnością i sprzecznością przepisów w tym zakresie,
3. potencjalne problemy prawne związane z wykluczającym się stosowaniem kodeksu cywilnego i kodeksu pracy wobec uznania prawie wszystkich jednoosobowych przedsiębiorców za uprawnionych do zrzeszania się;
4. odpowiedzialność karna za podanie zawyżonej liczby członków, w sytuacji, gdy związek nie ma możliwości praktycznych weryfikacji twierdzeń członków;
5. podawanie czasu ochrony – wraz z informacją o osobach chronionych w trybie art. 32 ustawy;
6. ustalenie terminów na wyrażenie zgody na rozwiązanie lub wypowiedzenie zmieniające osób chronionych w trybie art. 32 ustawy.

Tytułem wstępu należy wskazać, iż pierwsza wersja przedmiotowego projektu była analizowana w kwietniu 2016 r., a przygotowana wtedy analiza zawierała wiele zastrzeżeń. W efekcie prowadzonej procedury konsultacyjnej, Ministerstwo Pracy w sierpniu 2016 r. opublikowało projekt uwzględniający część zgłoszonych przez Zrzeszenie uwag. Pozostałe zastrzeżenia zostały zawarte w analizie z dnia 26 sierpnia 2016 r. Nadal jednak podkreślono, iż nowy projekt zmierza do realizacji założeń, które w ocenie autora nie są korzystne dla organizacji związkowych, a czasami nawet sprzeczne z interesami pracowników.

Obecnie analizowany materiał nadal utrzymuje niektóre z krytykowanych już wcześniej rozwiązań, a także kreuje nowe, z których najbardziej niekorzystne to:

7. utrzymanie odpowiedzialności karnej za niezłożenie statutu do KRS przez związki zawodowe, pomimo równoległego istnienia przepisów i sankcji w przepisach o KRS, skutkującego podwójną odpowiedzialnością i sprzecznością przepisów w tym zakresie,
8. potencjalne problemy prawne związane z wykluczającym się stosowaniem kodeksu cywilnego i kodeksu pracy wobec uznania prawie wszystkich jednoosobowych przedsiębiorców za uprawnionych do zrzeszania się;
9. odpowiedzialność karna za podanie zawyżonej liczby członków, w sytuacji, gdy związek nie ma możliwości praktycznych weryfikacji twierdzeń członków;
10. zwiększenie limitów dotyczących uznania reprezentatywności organizacji związkowych z obecnych 10 % na 15% w najnowszym projekcie,
11. podawanie czasu ochrony – wraz z informacją o osobach chronionych w trybie art. 32 ustawy;
12. ustalenie terminów na wyrażenie zgody na rozwiązanie lub wypowiedzenie zmieniające osób chronionych w trybie art. 32 ustawy.

Niniejsza analiza wskazuje na istotne zmiany, które nowy projekt wprowadza względem dotychczas ustalonych treści, a także wyszczególnia zastrzeżenia zgłoszone w sierpniu 2016 r. (jeśli pozostają aktualne).

WYBRANE UWAGI

DO NOWEJ PROPOZYCJI ZMIAN W USTAWIE O ZWIĄZKACH ZAWODOWYCH

Dodanie art. 1¹ ust. 2 w brzmieniu:

(Ilekroć w ustawie jest mowa o:)

2)    pracodawcy – należy przez to rozumieć pracodawcę w rozumieniu art. 3 Kodeksu pracy, a także osobę fizyczną, osobę prawną oraz jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną i do której stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych, jeżeli zatrudniają one inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową.

Poszerzona definicja ma co do zasady objąć osoby samozatrudnione i ich zleceniodawców. Takie przepisy skutkują wymieszaniem zakresów prawa cywilnego z prawem pracy i spowodują bałagan  w wielu dotychczas uporządkowanych dziedzinach prowadzenia działalności gospodarczej. Z punktu widzenia związków zawodowych istotniejsze znaczenie ma podział wprowadzony w ustawie na pracodawcę – jako szersze pojęcie obejmujące wszystkie ww. podmioty i pracodawcę w rozumieniu kodeksu pracy. Wszystko zależy zatem od tego, w jaki sposób zostanie uporządkowana definicja pracodawcy na całym gruncie prawa pracy.

W art. 25 dodano ust. 4 w brzmieniu:

W dodanych w poprzedniej wersji projektu art. 25² i 25³ dotyczącym ustalenia reprezentatywności:

Jakkolwiek na akceptację zasługuje fakt, iż kwestie związane z reprezentatywnością organizacji związkowych zostały uregulowane w ustawie o związkach zawodowych, jednakże nadal niezasadne jest podniesienie limitów pracowników niezbędnych do uznania reprezentatywności, szczególnie, iż w projekcie z sierpnia 2016 r. było to 12% a w nowym projekcie podwyższono do 15%. Zmiana bardzo niekorzystna, bo obecnie jest 10%.

art. 28 otrzymuje brzmienie:

Pracodawca jest obowiązany udzielić na uzasadniony wniosek zakładowej organizacji związkowej informacji niezbędnych do prowadzenia działalności związkowej, w szczególności informacji dotyczących:

• warunków pracy i zasad wynagradzania;
• działalności i sytuacji ekonomicznej pracodawcy związanych z zatrudnieniem oraz przewidywanych w tym zakresie zmian;
• stanu, struktury i przewidywanych zmian zatrudnienia oraz działań mających na celu utrzymanie poziomu zatrudnienia;
• działań, które mogą powodować istotne zmiany w organizacji pracy lub podstawach zatrudnienia.

W relacji do poprzedniego projektu w ww. art. 28 usunięto określenie „uzasadniony” w kontekście wniosku zakładowej organizacji związkowej o udzielenie informacji niezbędnej do prowadzenia działalności związkowej, a także usunięto procedurę odwoławczą w przypadku odmowy udzielenia odpowiedzi przez pracodawcę. Usunięcie procedury sądowej, a więc powrót do aktualnego stanu należy uznać za korzystny, gdyż procedura sądowa utrudniłaby uzyskiwanie informacji i umożliwiła pracodawcy przedłużanie sprawy.

W art. 32 dodaje się ust. 1¹ i 1² w brzmieniu:

11. 1¹. Termin na przedstawienie stanowiska przez zarząd zakładowej organizacji związkowej wynosi:

1)    14 dni roboczych liczonych od dnia złożenia przez pracodawcę pisemnego zawiadomienia o zamiarze wypowiedzenia lub jednostronnej zmiany stosunku prawnego, o których mowa w ust. 1 pkt 1 albo 2, z podaniem przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie lub jednostronną zmianę stosunku prawnego;

2)    7 dni roboczych liczonych od dnia złożenia przez pracodawcę pisemnego zawiadomienia o zamiarze rozwiązania stosunku prawnego, o których mowa w ust. 1 pkt 1, z podaniem przyczyny uzasadniającej rozwiązanie stosunku prawnego.

Zapis ustępu 1¹ nadal stanowi ograniczenie wolności związkowej – obecne przepis wskazują, iż nie można zmienić warunków pracy lub rozwiązać umowy bez zgody organizacji związkowej. Wobec powyższego, w przypadku jej nieuzyskania – pracodawca ma związane ręce. Nowy przepis wskazuje termin na przedłożenie stanowiska, co w przypadku niedochowania terminu będzie rozumiane jako domniemana zgoda. Doprecyzowano kwestię pisemności zawiadomienia, jednak nadal jest to zmiana na niekorzyść w stosunku do aktualnych przepisów. Stosowanie dni roboczych, jakkolwiek korzystniejsze – powodować będzie zamieszanie. Problemy pojawiają się też w przypadku, gdy np. w okresie tego terminu – osoba uprawniona w związku będzie na urlopie albo na zwolnieniu lekarskim. Rozwiązanie to prowadzi do osłabienia pozycji związków zawodowych i ochrony związkowej.

W art. 32 ust. 11: Wprowadzono dodatkowy obowiązek informacyjny po stronie zarządu zakładowej organizacji związkowej, polegający na wskazaniu pracodawcy na piśmie osób, których stosunek pracy podlega ochronie, poprzez podanie oprócz imienia i nazwiska tych osób, także czasu trwania ochrony.

Trudno powiedzieć jak ten obowiązek ma być realizowany, czy trzeba będzie wskazywać okres kadencji, czy dodawać jeszcze dodatkowy okres ochronny po upływie kadencji. Zmiana nieprzemyślana i niekorzystna dla związków, gdyż w przypadku jakichkolwiek wątpliwości mogą być naruszone uprawnienia związkowe.

ZAPISY PROJEKTU Z SIERPNIA  2016 R.

WRAZ Z UWAGAMI, KTÓRE ZACHOWAŁY AKTUALNOŚĆ

Dodanie ust. 4¹ w art. 2 o treści:

4.¹     Wolontariuszom, stażystom i innym osobom, które świadczą osobiście pracę bez wynagrodzenia, przysługuje prawo wstępowania do związków zawodowych w przypadkach i na warunkach określonych statutami związków.

W porównaniu z poprzednim projektem dodano możliwość zrzeszania się dla osób wykonujących pracę bez wynagrodzenia. Jakkolwiek odpowiada to potrzebie szerokiego dostępu do koalicji związkowej, jednak przepis ten budzi wątpliwości. Po pierwsze osoby te nie są zaliczone do grona osób wykonujących pracę zarobkową, zatem literalnie nie będą się do nich stosować przepisy ustawy dotyczące ich ochrony, a także uprawnień, nawet w przypadku ich wyboru do władz spółki. Powstaje też pytanie, na jakich zasadach statuty związków mają regulować zasady i warunki ich przyjmowania do związków i jaki faktyczny status będą miały te osoby, szczególnie, iż w przeciwieństwie do innych wymienionych w tym artykule grup zawodowych, projekt nie przewiduje odpowiedniego stosowania przepisów ustawy dotyczących osób wykonujących pracę zarobkową. 

Nowe brzmienie art. 3, a w szczególności dodanie ust. 5 o treści:

5. Postanowienia umów i innych aktów, na podstawie których inne niż pracownicy osoby wymienione w ust. 1 świadczą pracę, naruszające zasadę równego traktowania w zatrudnieniu są nieważne. Zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa, a w razie braków takich przepisów – postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami niemającymi charakteru dyskryminacyjnego.

Nadal wątpliwości budzi fakt realizowania tych postulatów wobec osób samozatrudnionych i innych wykonujących usługi na podstawie innej, niż umowa o pracę. Co więcej zacytowany powyżej fragment wskazuje, iż autorzy projektu nie biorą pod uwagę faktu, iż w przypadku osób prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą, świadczenie usług nie musi odbywać się na podstawie umowy pisemnej, a zatem jakakolwiek ingerencja w jej treść – w tym wprowadzanie zapisów anty-dyskryminacyjnych – będzie prowadzić do absurdalnych efektów. Ponadto, z uwagi na niepewność co do charakteru zawartego stosunku prawnego, utrudniać będzie jednoosobowym firmom zdobywanie zleceń i prowadzenie działalności gospodarczej. W efekcie ułatwienie prowadzenia działalności związkowej, może skutkować utrudnieniami w prowadzeniu działalności gospodarczej przedsiębiorców, którzy nie są de facto zainteresowani możliwością zrzeszania się.

Nowe brzmienie art. 16 ust. 1:

1. Związek zawodowy zawiadamia właściwy sąd o zmianie statutu w terminie 30 dni od daty podjęcia stosownej uchwały. Zmiana wchodzi w życie z upływem 14 dni od dnia zawiadomienia, jeżeli sąd nie zgłosił wcześniej zastrzeżeń co do jej zgodności z prawem.

W relacji do pierwszej wersji projektu, termin na zgłoszenie zmiany statutu został wydłużony do 30 dni. Nie to jest jednak meritum sprawy, lecz fakt, iż autor projektu nie rozumie zasad działania Krajowego Rejestru Sądowego. Zgodnie z przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym, są tam zawarte przepisy dotyczące zgłaszania zmian do KRS, w tym obowiązujących terminów. Należy zwrócić uwagę, iż obecnie występowały będą dwa różne terminy dla zgłoszenia zmian statutu, inny z ustawy o związkach zawodowych – 30 dni, a inny z przepisów o KRS. W dodatku konsekwencje naruszenia będą odmienne. Prowadzi to do bałaganu legislacyjnego i jest całkowicie absurdalne. Wydaje się, iż autor projektu nie zrozumiał w ogóle istoty zgłaszanych poprzednio uwag, gdzie nie tyle termin na zgłoszenia zmian był problemem, ale fakt odpowiedzialności karnej za naruszenie i sprzeczność z przepisami dotyczącymi działania KRS. Wskazane jest, aby autor projektu wziął pod uwagę działanie KRS i wymogi ustawowe w zakresie zgłaszania zmian.

Ponownie należy też wskazać, iż w tym przypadku dobrem chronionym przez prawo karne będzie wyłącznie obrona członków związku przed jego własnym zarządem. Mimo, iż zarząd ten posiada odpowiedzialność korporacyjną, podlega odwołaniu, ustawodawca uznał, iż należy stosować środki przymusu wynikające z prawa karnego w przypadku niezgłoszenia zmian do statutu, choć takiego rozwiązania co do zasady się nie stosuje w innych podobnych podmiotach prawnych.

Nadal także absurdem wydaje się więc utrzymanie 14 dniowego terminu na wejście w życie zmian statutu, jeżeli sąd rejestrowy nie zgłosił wcześniej zastrzeżeń co do jej zgodności z prawem, skoro sąd rejestrowy rozpatruje sprawy zgodnie z zasadami wewnętrznymi i zdarza się, iż pierwsze wezwanie o braki w złożonym wniosku są wysyłane po kilku miesiącach od złożenia wniosku. W takim wypadku nie wiadomo, czy statut wszedł, czy też nie wszedł w życie. Z analizy projektu wynika, iż autor nie ma żadnej wiedzy na temat KRS, a jednak zamierza wprowadzić odpowiedzialność karną za działania, których nie rozumie. To, iż w obowiązującej ustawie jest przepis, który de facto nie jest stosowany, nie oznacza, iż należy go utrzymywać, a na pewno nie oznacza, iż powinien zostać obciążony dodatkową odpowiedzialnością karną. Absurd tego rozwiązania i konsekwencja w jego utrzymaniu jest więc zastanawiająca.

Nowe brzmienie art. 19 ust. 2 i 2 ¹:

2. Organy władzy i administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego kierują założenia albo projekty aktów prawnych, o których mowa w ust. 1, do odpowiednich władz statutowych związku, określając termin przedstawienia opinii nie krótszy jednak niż 30 dni. Termin ten może zostać skrócony do 21 dni ze względu na ważny interes publiczny. Skrócenie terminu wymaga szczególnego uzasadnienia. Bieg terminu na przedstawienie opinii liczy się od następnego dnia roboczego, z wyłączeniem soboty, następującego po dniu przekazania założeń albo projektu wraz z informacją określającą termin przedstawienia opinii. Nieprzedstawienie opinii w wyznaczonym terminie uważa się za rezygnację z prawa jej wyrażenia.
3. 2¹. Założenia albo projekty aktów prawnych, o których mowa w ust. 1, wraz z informacją określającą termin przedstawienia opinii, organy władzy i administracji rządowej oraz organy samorządu terytorialnego przekazują na odpowiedni adres elektroniczny wskazany przez właściwy organ statutowy związku. Opinia związku jest przesyłana na odpowiedni adres elektroniczny wskazany przez organ władzy lub administracji rządowej albo organ samorządu terytorialnego w informacji określającej termin przedstawienia opinii.

Generalnie zmiana prowadzi do skrócenia terminu na wyrażenie opinii, szczególnie, iż na skutek wprowadzonej zmiany doręczanie założeń i projektów aktów prawnych będzie odbywać się wyłącznie za pośrednictwem poczty elektronicznej, dotychczasowy zapis wskazywał pocztę elektroniczną jako dodatkową formę doręczeń. Natomiast jeśli chodzi o projekty prawa unijnego, to już obecnie funkcjonuje jedynie elektroniczna forma ich przekazywania.

Należy zwrócić uwagę, na niechlujność terminologii użytej w projekcie, w niektórych przypadkach użyte jest sformułowanie dni, w innych dni robocze, a tutaj dni robocze z wyłączeniem soboty. Taka dowolność powodować będzie wątpliwości interpretacyjne, szczególnie, iż dni robocze są w języku potocznym rozumiane jako od poniedziałku do piątku. Jak się wydaje, nie ma definicji ustawowej dni roboczych, dlatego kwestia ta wymaga wyjaśnień i precyzji sformułowań.

W art. 21 dodano ust. 3 w nowym brzmieniu:

3. Przepisy działu jedenastego Kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do innych niż pracownicy osób wykonujących pracę zarobkową oraz ich pracodawców w rozumieniu niniejszej ustawy, a także organizacji zrzeszających te osoby.

Na tym etapie trudno ocenić, jak wprowadzona zmiana wpłynie na istniejące i nowopowstałe ZUZP-y i ich stosowanie. Wydaje się jednak, iż brak ewentualnych przepisów przejściowych oraz ram ustaleń dotyczących ZUZP może powodować problemy interpretacyjne także na bazie kodeksu pracy.

Art. 26¹

– w ust. 1 – dodano przepis, że odnosi się  on do „pracodawcy w rozumieniu art. 3 kodeksu pracy”.

Nowelizacja nadal pomija zatem sygnalizowaną kwestię problemów związanych z definicją pracodawcy na gruncie zbiorowego prawa pracy.

– dodano limit wymaganych 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, w przypadku zawierania przez organizacje związkowe porozumienia, o którym mowa w ust. 3 tego artykułu.

Kwestia tego limitu wydaje się dyskusyjna, szczególnie w przypadku, kiedy porozumienie dotyczy części pracowników, a limit dla organizacji związkowej liczony jest dla całego pracodawcy. Zapis ten w niektórych przypadkach może być bardzo niekorzystny dla pracowników.

W art. 35 dodaje się ust. 2¹ w brzmieniu:

21. 2¹. Kto w związku z pełnioną funkcją związkową:

1)        wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie właściwego sądu o zmianie statutu, o której mowa w art. 16 ust. 1,

2)        przeznacza dochód z działalności gospodarczej prowadzonej przez związek zawodowy na cele niesłużące realizacji zadań statutowych związku lub dzieli go pomiędzy członków związku,

3)        w celu uzyskania uprawnień zakładowej organizacji związkowej lub reprezentatywnej zakładowej organizacji związkowej, międzyzakładowej organizacji związkowej lub reprezentatywnej ponadzakładowej organizacji związkowej podaje w informacji wskazanej w art. 25¹ ust. 2, art. 34¹ ust. 2 w związku z art. 25¹ ust. 2 lub art. 34² ust. 1 w związku z art. 25³ ust. 1 lub 2 lub we wniosku, o którym mowa w art. 25² ust. 2 wyższą liczbę członków organizacji związkowej niż wynikająca ze stanu faktycznego

– podlega grzywnie.

Powyższy przepis jest efektem uznania za niezgodny z Konstytucją poprzedniego zapisu penalizującego działalność związkową. Nadal zakwestionować trzeba odpowiedzialność karną za brak zgłoszenia zmiany statutu, szczególnie, iż nawet w sprawie większej wagi, a zatem np. działania sprzecznego z prawem, o którym mowa w art. 36 ustawy o związkach zawodowych, przewidziane jest postępowanie naprawcze.

Dodatkowo należy też wskazać, iż zmiana statutu wchodzi w życie – zgodnie z przepisami Ustawy – dopiero od momentu niezgłoszenia uwag przez przedmiotowy sąd, zatem nie poinformowanie sądu spowoduje po prostu brak skuteczności nowych zapisów statutu. Nie jest tu potrzebna odpowiedzialność karna, chyba że ustawodawca próbuje objąć dodatkową ochroną członków związku przed niedbalstwem władz związkowych. Należałoby w tym miejscu jednak zwrócić uwagę, iż członkowie związku mają inne instrumenty do ochrony swoich praw, od prostego wypisania się ze związku, poprzez zmianę władz w trybie walnego zebrania. Ustawodawca idzie zatem za daleko ingerując w korporacyjny porządek związku.

Zakwestionować też trzeba ponownie projekt karania władz związku za podanie nieprawdziwej informacji o liczbie członków. Co ważne informacja ta zależy od deklaracji członków (w tym nie tylko pracowników), a co więcej istnieje ryzyko, iż osoba należąca do dwóch związków nie ujawni tej informacji. Władzom związku grozi zatem odpowiedzialność karna za takie działania osób trzecich, w przeciwnym wypadku zmuszona jest każdorazowo zbierać zapewnienia na piśmie od swoich członków, że nie należą oni też do innych organizacji związkowych.

W art. 39 ust. 1 otrzymuje brzmienie:

1. U pracodawców mogą być tworzone kasy zapomogowo-pożyczkowe, których członkami mogą być osoby wykonujące pracę zarobkową, emeryci i renciści bez względu na przynależność związkową. Nadzór społeczny nad tymi kasami sprawują związki zawodowe.

Należy tu zaznaczyć, iż jeśli pomoc z kas będzie udzielana osobom na samozatrudnieniu, to istnieje ryzyko, iż pracodawca podlegał będzie pod ostatnio wprowadzoną nowelizację prawa bankowego i związane z tym konsekwencje, ponieważ pożyczki udzielane będą przedsiębiorcom.

 __________________________________________

Pozostałe zmiany Ustawy dotyczą zmian w kodeksie pracy, ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych oraz ustawy o Radzie Dialogu Społecznego. Zmiany nie są duże, jednak wydaje się, iż oddziaływanie tych zmian będzie w praktyce dużo większe, niż obecnie można to ocenić. We wszystkich tych ustawach problemem będzie sygnalizowane, zbyt szerokie, ujęcie osób samozatrudnionych jako osób wykonujących pracę zarobkową.

Należy też wskazać, iż Ustawa nie przewiduje szczególnych przepisów przejściowych, poza określeniem trwania ochrony związkowej i dłuższego terminu wejścia w życie. Wydaje się, że wprowadzenie tej Ustawy spowoduje znaczny wydźwięk w systemie prawa cywilnego, prawa gospodarczego oraz prawa pracy i procedur sądowych. Jeśli Ustawa wejdzie w projektowanym zapisie, to dopiero orzecznictwo sądowe korygować i wyjaśniać będzie wprowadzone w ten sposób rozwiązania. W takim wypadku przez dłuższy okres czasu istniał będzie stan niepewności prawnej, co do wielu zaproponowanych tu rozwiązań.

Wobec powyższego, z punktu widzenia poprawnej legislacji, a także celowości działania ustawodawcy, Ustawa ta wymaga co najmniej dokładnego zbadania oddziaływania zaproponowanych rozwiązań na prawo pracy oraz prawo cywilne.