Pytanie. Czy związek może odmówić przyjęcia kandydatowi, który należy już do innego związku.

W tej kwestii wypowiadaliśmy się już w komentarzu do zmian w ustawie o związkach zawodowych. Nie znajduję w publikatorach żadnych nowych wypowiedzi na temat możliwości ograniczenia w statucie związku zawodowego prawa do przynależności do więcej niż jednej organizacji związkowej. W tej sytuacji należy zauważyć jaki wpływ może mieć upływ czasu na wykładnię prawa.

Obowiązujący od dwóch lat art. 25[1] ust. 5 u.z.z jednoznacznie wskazuje, że dopuszczalna jest przynależność jednej osoby do więcej niż jednego związku zawodowego. Jednocześnie przepis ten wprowadza pewne negatywne skutki, jakie ponosi w tym przypadku organizacja związkowa – osoba taka może być uwzględniona przy ustalaniu liczebności tylko jednej organizacji. Jednocześnie członkowie władz związku ponoszą odpowiedzialność karną w przypadku podania nieprawdziwych danych o liczebności związku (art. 35 ust. 2[1] pkt 3 u.z.z.). W efekcie związki zawodowe zmuszone są co najmniej do szczegółowego weryfikowania okoliczności będącej poza ich kontrolą. Statutowy zakaz przynależności do więcej niż jednej organizacji związkowej jawi się jako sensowne i racjonalne rozwiązanie. W efekcie art. 25[1] ust. 5 u.z.z. może być uznany za istotny argument za dopuszczalnością takiego zakazu.

W sytuacji gdy przepisy art. 25[1]-25[3] u.z.z. w brzmieniu ustalonym od 1 stycznia 2018 r. nie wzbudziły większego zainteresowania czy kontrowersji, ani nie pojawiło się nowe orzecznictwo, takie jak powyżej odczytanie tego przepisu jawi się jako coraz bardziej prawdopodobne.

Dalej, w 2018 r. RPO interweniował w sprawie obowiązującego od kilku dekad w statucie Solidarności zakazu przynależności do innych związków zawodowych. Ponieważ nie widać, by sprawa ta miała jakiś ciąg dalszy, a zakaz ten dalej obowiązuje, prawdopodobieństwo że jakiś sąd uzna zakaz za niedopuszczalny zmniejsza się. Ponadto za dopuszczalnością zakazu przemawiają poniższe orzeczenia organów międzynarodowych. 

 Associated Society of Locomotive Engineers i Firemen ASLEF

przeciwko Wielkiej Brytanii

Wyrok
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
z dnia 27 lutego 2007 r.
11002/05

 Artykuł 11 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r., Nr 61, poz. 284) nie może być interpretowany w ten sposób, że nakłada on na stowarzyszenia obowiązek przyjęcia w poczet członków każdej chętnej osoby. Stowarzyszenia tworzą ludzie, którzy chcą realizować wspólne cele, zatem brak kontroli członkostwa uniemożliwiałby skuteczne korzystanie z wolności wchodzącej tu w rachubę.

W sprawie Cheall przeciwko Zjednoczonemu Królestwu (nr 10550/83) decyzją z dnia 13 maja 1985 r. Komisja Europejska ds. praw człowieka (działająca w oparciu o Europejską Konwencję Praw Człowieka) wypowiedziała się w kwestii wolności związkowych takiej jak nas dotycząca.

W sprawie tej Skarżący wystąpił z jednego związku zawodowego, a następnie próbował wstąpić do innego związku, przy czym oba należały do jednej federacji. Zasady tej federacji stanowiły, że takie przejście wymaga zgody organizacji z której pracownik wystąpił. Pośrednio wykluczały także możliwość przynależenia do więcej niż jednej organizacji.

Komisja stwierdziła (na gruncie art. 11 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka, który w zasadzie pokrywa się z treścią art. 58 i 59 Konstytucji RP), że:

1. „The right to form trade unions includes the right for trade unions to draw up their own rules.”
2. “The right to join trade unions for the protection of one’s interests does not include the right to join the union of one’s choice regardless of its rules. The State must protect the individual against abuse by unions of their dominant position. Expulsion form a union in breach of union’s rules, decided pursuant to arbitrary rules or entailing exceptional hardship for the individual concerned, could constitute such an abuse.”

W wolnym tłumaczeniu:

1. “Prawo do zrzeszania się w związkach zawodowych obejmuje uprawnienie do tworzenia własnych zasad funkcjonowania związku”.
2. „Prawo do przystąpienia do związku zawodowego celem ochrony swoich interesów nie oznacza prawa do przystąpienia do wybranego związku z pominięciem jego zasad statutowych. Państwo musi chronić jednostkę przed nadużyciem dominującej pozycji przez związku zawodowe. Wykluczenie ze związku z naruszeniem statutu, w następstwie arbitralnej decyzji czy powodujące szczególnie ciężkie skutki dla jednostki, mogą być uznane za nadużycie”.

Komisja trafnie zauważyła, że zbyt często patrzymy na prawo do zrzeszenia się z perspektywy tej jednej osoby, która chce do organizacji przystąpić, pomijamy zaś perspektywę organizacji i jej członków. A oni także mają prawo do decydowania czy i z kim dokładnie chcą się zrzeszać, a z kim nie. Jak widać, sama idea ograniczenia prawa do przynależenia do więcej niż jednej organizacji związkowej nie wzbudziła oporów komisji.

Należy zatem uznać, że organizacja związkowa co do zasady może sama ustalać kogo i na jakich warunkach przyjmuje (zob. art. 10 u.z.z. oraz art. 3 ust. 1 Konwencji MOP nr 87), a także kogo usunie ze swego grona. Związek może w szczególności postanowić, że nie będzie przyjmować osób które należą już do innych związków, oraz że osoby takie nie mogą być członkami.

Ponadto decyzje o przyjęciu lub nie są prywatną (wewnętrzną) sprawą związku, w którą państwo nie ma prawa ingerować (art. 1 ust. 1 i 2 u.z.z. oraz art. 3 ust. 2 Konwencji MOP nr 87) o ile nie zostaną przekroczone w/w granice (tak SA w Warszawie w postanowieniu z 7 października 2014 r., I ACz 1584/14, SN w post. z 21 września 2018 r., V CSK 561/17 oraz Europejski Trybunał Praw Człowieka w wyroku z 4 kwietnia 2017 r., 38458/15, sprawa Lovrić v. Croatia).

Adw Łukasz Panasiuk