Niektóre zagadnienia z ustawy o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 z dnia 16 kwietnia 2020 r. (Dz. U. 2020 poz. 695).

„Skoszarowanie” pracowników i inne specjalne uprawnienia pracodawcy

Działalność organizacji związkowych

Uzyskiwanie wsparcia dla działalności gospodarczej

Szkolenia

Wprowadzenie

Ustawa w przeważającej mierze reguluje przede wszystkim „zasady, warunki oraz tryb oferowania przedsiębiorcom, na zasadach rynkowych, wsparcia niezbędnego dla utrzymania i kontynuacji prowadzonej działalności gospodarczej, zagrożonej na skutek ekonomicznych następstw dla przedsiębiorcy, wynikających z wprowadzonych na podstawie odrębnych przepisów zakazów oraz ograniczeń w celu zapobiegania, przeciwdziałania i zwalczania zakażenia wirusem SARS-CoV-2 oraz rozprzestrzeniania się choroby wywołanej tym wirusem (COVID-19)”. Oprócz tego zawiera liczne szczegółowe przepisy z zakresu prawa administracyjnego i publicznego prawa gospodarczego regulujące skutki paraliżu działania organów państwa spowodowanych działaniami zmierzającymi do zwalczania epidemii.

[specjalne, modyfikujące inne akty prawa pracy i układy zbiorowe – uprawnienia pracodawców możliwości skoszarowania] Zmiana dot. prawa pracy to dokonana art. 73 pkt 30 ustawy modyfikacja art. 15x ustawy o COVID-19. Przedstawiam zmodyfikowaną treść przepisu podkreślając nowe treści:

Art. 15x. 1. W przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii pracodawca może, na czas oznaczony nie dłuższy niż do czasu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii:

1) zmienić system lub rozkład czasu pracy pracowników w sposób niezbędny dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji;

2) polecić pracownikom świadczenie pracy w godzinach nadliczbowych w zakresie i wymiarze niezbędnym dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa lub stacji;

3) zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, przepisu art. 151⁵ § 2 zdanie drugie ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy nie stosuje się;

4) polecić pracownikowi realizowanie prawa do odpoczynku w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę

Przepis ust. 1 stosuje się do pracodawców zatrudniających pracowników:

1) w przedsiębiorstwie prowadzącym działalność polegającą na zapewnieniu funkcjonowania:

a) systemów i obiektów infrastruktury krytycznej w rozumieniu art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2019 r. poz. 1398 oraz z 2020 r. poz. 148, 284 i 374), [art. 3 pkt 2 lit. a to m.in. „zaopatrzenie w energię”, czyli cały sektor elektroenergetyczny]
b) sieci przesyłowych lub dystrybucyjnych w rozumieniu art. 3 pkt 11a i 11b ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2019 r. poz. 755, 730, 1435, 1495, 1517,1520, 1524, 1556 i 2166 oraz z 2020 r. poz. 284, 471 i 568);

2) w przedsiębiorstwie będącym podwykonawcą lub dostawcą, którzy nie są częścią infrastruktury krytycznej, o której mowa w pkt 1 lit. a i b, ale są kluczowi dla zachowania ciągłości działania infrastruktury krytycznej;

3) zapewniających funkcjonowanie stacji paliw płynnych w rozumieniu art. 3 pkt 10h ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne oraz stacji gazu ziemnego w rozumieniu art. 2 pkt 26 ustawy z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1124, 1495, 1527 i 1716 oraz z 2020 r. poz. 284 i 568);

4) u przedsiębiorcy, w stosunku do którego wydano polecenie, o którym mowa w art. 11 ust. 2;

5) w przedsiębiorstwie pełniącym funkcję sprzedawcy z urzędu w rozumieniu art. 3 pkt 29 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne;

6) na obszarze lub na terenie obiektu ważnego dla obronności, interesu gospodarczego państwa, bezpieczeństwa publicznego i innych ważnych interesów państwa, o których mowa w art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia, umieszczonych w wykazach, o których mowa w art. 5 ust. 3 tej ustawy;

7) w przedsiębiorstwie prowadzącym działalność polegająca na świadczeniu czynności bankowych w rozumieniu art. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2019 r. poz. 2357 oraz z 2020 r. poz. 284, 288 i 321);

8) w przedsiębiorstwie prowadzącym obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (Dz. U. z 2017 r. poz. 1849 oraz z 2020 r. poz. 284), którego działanie lub niewłaściwe działanie może spowodować poważny wypadek, wynikający z krótkoterminowej lub długoterminowej utraty stateczności tego obiektu obejmującej wszelkie awarie mechanizmów związanych z jego konstrukcją lub jego niewłaściwej eksploatacji, który skutkuje znacznym ryzykiem utraty życia, poważnego zagrożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska;

9) u przedsiębiorcy prowadzącego działalność w sektorze rolno-spożywczym związaną z wytwarzaniem lub dostarczaniem żywności

W przypadkach, o których mowa w ust. 1:

1) pracodawca obowiązany jest zapewnić pracownikowi zakwaterowanie i wyżywienie niezbędne do realizacji przez pracownika jego obowiązków pracowniczych. Wartość świadczeń polegających na zakwaterowaniu i wyżywieniu nie podlega wliczeniu do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne;

2) pracodawca odmawia udzielenia pracownikowi urlopu wypoczynkowego, w tym urlopu, o którym mowa w art. 167² ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy, urlopu bezpłatnego oraz innego urlopu, a także przesuwa termin takiego urlopu lub odwołuje pracownika z takiego urlopu, jeżeli został on już pracownikowi udzielony.

W tym przypadku należy zwrócić uwagę na zwrot „pracodawca może..”, oznacza to że pracodawca zmiany może wprowadzić w drodze polecenia służbowego przekazywanego pracownikom w przyjętej u niego formie lub w drodze obwieszczenia. W niektórych przedsiębiorstwach pojawiła się praktyka porozumień z organizacjami związkowymi, porozumień zmieniających warunki pracy i płacy zawieranych na czas pandemii oraz poleceń pracowniczych zawieranych w formie porozumienia (za akceptacją pracodawcy. Takie działania pracodawcy należy ocenić jako działania „na wyrost” Szczególnie niejasna jest kwestia porozumień zawieranych w ramach polecenia pracowniczego.

[Działalność związkowa – podejmowanie decyzji i uchwał] Bezpośrednio organizacji związkowych dotyczy art. 18 ustawy, który przewiduje dodanie w ustawie z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2019 r. poz. 713) w art. 10 po ust. 1 dodaje się ust. 1a-1e w brzmieniu:

“1a. Jeżeli członkowie władzy stowarzyszenia wyrazili na to zgodę w formie dokumentowej, głosowanie poza posiedzeniami władz stowarzyszenia może odbywać się z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej.

1b. Możliwość udziału w posiedzeniu władz stowarzyszenia przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej jest wskazana w zawiadomieniu o tym zebraniu, zawierając dokładny opis sposobu uczestnictwa i wykonywania prawa głosu.

1c. Wykorzystanie środków komunikacji elektronicznej w głosowaniach na posiedzeniach władzy stowarzyszenia odbywa się przy zapewnieniu co najmniej:

1) transmisji obrad posiedzenia w czasie rzeczywistym;

2) dwustronnej komunikacji w czasie rzeczywistym, w ramach której członek władzy stowarzyszenia może wypowiadać się w toku obrad;

3) wykonywania osobiście lub przez pełnomocnika prawa głosu przed lub w toku posiedzenia.

1d. Wykorzystanie środków komunikacji elektronicznej w głosowaniach na oraz poza posiedzeniami władz stowarzyszenia może podlegać odmiennym uregulowaniom w tym ograniczeniom w statucie stowarzyszenia. Statut stowarzyszenia może też wprost wyłączyć możliwość stosowania powyższych przepisów w stowarzyszeniu.

1e. Rozwiązania, o których mowa w ust. 1a-1d, stosuje się w przypadku wprowadzenia stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, o których mowa w ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2019 r. poz. 1239 i 1495 oraz z 2020 r. poz. 284, 322 i 374).”.

Od razu wyjaśniam, że forma dokumentowa o której mowa w ust. 1a określona jest w art. 77[2] i art. 77[3] kodeksu cywilnego. Wynika z nich, że „Do zachowania dokumentowej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie” oraz że „Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie się z jej treścią”. Oznacza to, że osoba prawna może składać wszelkie oświadczenia w każdej formie pozwalającej na ich utrwalenie – obejmuje to nagranie ustnej wypowiedzi oraz wiadomości w rodzaju maila albo smsa.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 prawa o stowarzyszeniach ”Przepisom ustawy nie podlegają organizacje społeczne działające na podstawie odrębnych ustaw lub umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną”. Jednakże zgodnie z ust. 2 tego przepisu „Do organizacji, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 3, w sprawach nieuregulowanych odrębnie stosuje się przepisy ustawy.” W efekcie istnieje teoretyczna możliwość stosowania przepisów tej ustawy do związków zawodowych.

W praktyce nie ma orzecznictwa dotyczącego stosowania przepisów o stowarzyszeniach do związków zawodowych, choć można spotkać orzecznictwo podkreślające daleko idące podobieństwa między stowarzyszeniami a związkami zawodowymi (wyr. SO w Zielonej Górze z 1 lutego 2017 r., I C 328/15, post. SN z 21 września 2018 r., V CSK 561/17, uchwała SN z 16 marca 1994 r., I PZP 8/94 oraz wyr. TK z 2 czerwca 2015 r., K 1/13). Większość komentatorów art. 7 prawa o stowarzyszeniach nie wypowiada się na temat stosowania tego przepisu do związków zawodowych, zaś jedyny który to czyni – P. Sarnecki – uważa, że nie jest to możliwe. Z kolei autorzy zajmujący się prawem pracy pomijają milczeniem prawo o stowarzyszeniach, z trzema wyjątkami – stosowanie go dopuszczają P. Szmit, Ł. Panasiuk oraz Z. Hajn. Z uwagi na autorytet tego ostatniego oraz przywołane orzecznictwo ostatecznie za dopuszczalne należy uznać stosowanie przepisów prawa o stowarzyszeniach do związków zawodowych na podstawie art. 7 prawa o stowarzyszeniach.

W przypadku omawianego przepisu wyjątkowego istnieje dodatkowy argument za dopuszczeniem stosowania go do związków zawodowych – art. 16 komentowanego projektu przewiduje dodanie w art. 5 ustawy o fundacjach ustępu 1a nakazującego odpowiednie stosowanie właśnie art. 10 ust. 1a-1d prawa o stowarzyszeniach. Oznacza to, że ustawodawca uznał te przepisy za wzorcowe dla tych osób prawnych, które typowo zajmują się działalnością w sferach innych niż działalność gospodarcza.

Należy uznać, że komentowany przepis zastąpi w odniesieniu do związków zawodowych ogólną regulację art. 15zzzr ustawy o COVID-19 w części (zdanie pierwsze w końcowej części) w jakie dotyczy ona sposobu pracy organów.

Dla każdego podmiotu prowadzącego działalność generującą duży obrót przesyłami pocztowymi interesująca może być modyfikacja zasad doręczania przesyłek dokonana art. 50 ustawy na czas stanu nadzwyczajnego, epidemii lub zagrożenia epidemicznego. Skutkuje ona możliwością doręczania listów poleconych przez umieszczenie w skrzynce pocztowej bez wniosku ze strony odbiorcy (do tej pory sytuacja taka miała miejsce jedynie na wniosek odbiorcy, który umieszczał stosowną informację na swojej skrzynce). Zasada ta nie dotyczy przesyłek wysyłanych do ani wysyłanych przez: 1) Sądy i Trybunały; 2) prokuraturę i inne organy ścigania; 3) komornika sądowego. Ponadto zawieszono obowiązek uzyskania pokwitowania odbioru przesyłki.

Jako ciekawostkę wskazać należy dodany art. 11f ustawy o COVID-19 przewidujący obciążający operatorów telefonii obowiązek udostępniania danych o lokalizacji obejmujących okres ostatnich 14 dni, telekomunikacyjnego urządzenia użytkownika końcowego chorego na chorobę zakaźną COVID-19 lub objętego kwarantanną, na żądanie oraz w sposób i w formie ustalonej przez ministra właściwego do spraw informatyzacji.

Dla ZZZE jako pracodawcy istotna będzie zmiana art. 15g ustawy o COVID (zob. art. 73 pkt 20 projektu). Na skutek tej zmiany wsparciem z tego przepisu (który obecnie obejmuje wyłącznie przedsiębiorców) objęte będą również „organizacja pozarządowa w rozumieniu art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2019 r. poz. 688, 1570 i 2020 oraz z 2020 r. poz. 284), podmiot, o którym mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz państwowa osoba prawna w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, u których wystąpił spadek obrotów gospodarczych w następstwie wystąpienia COVID-19”. Z analizy przepisów ustawy o działalności pożytku… wynika, że do tej pierwszej kategorii zaliczają się również związki zawodowe. Zmiana ta może ułatwić uzyskanie wsparcia dla sanatoriów.

Podobnie inny mechanizm pomocy (pożyczki) uregulowany w art. 15zze ulega rozszerzeniu podmiotowemu o organizacje pozarządowe. Zmiana ta może ułatwić uzyskanie wsparcia dla sanatoriów, temat będzie wymagał szczegółowej analizy.

[Szkolenia] Do sfery prawa pracy zalicza się też dodany (artykułem 71 projektu) art. 12e ustawy o COVID-19. Stanowi on, że

„1. W okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii dopuszcza się przeprowadzanie szkoleń wstępnych w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy i służby w całości za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem instruktażu stanowiskowego:

1) pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym;

2) pracownika zatrudnionego na stanowisku, na którym występuje narażenie na działanie czynników niebezpiecznych;

3) pracownika przenoszonego na stanowisko, o którym mowa w pkt 1 i 2;

4) ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką.

W przypadku gdy termin przeprowadzenia szkolenia okresowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy lub bezpieczeństwa i higieny służby przypada w:

1) okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii lub

2) w okresie 30 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo stanu epidemii

– termin ten wydłuża się do 60 dnia od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo stanu epidemii.”

Do sfery prawa pracy można zaliczyć przepisy które pozwalają na obniżenie (bez wypowiedzenia) wynagrodzeń pracownikom sfery budżetowej (dodane art. 73 pkt 57 komentowanej ustawy w ustawie o zwalczaniu COVID-19 art.15zzzzzo-15zzzzzx; to nie błąd – pięć kolejnych „z” a potem jeszcze jedna litera).